Para Siyaseti Konseyi toplantısının özetini yayımlayan TCMB, enflasyonda gözlenen yükselişte; jeopolitik gelişmelerin yol açtığı güç maliyeti artışlarının gecikmeli ve dolaylı tesirleri, ekonomik temellerden uzak fiyatlama oluşumlarının tesirleri, global güç, besin ve ziraî emtia fiyatlarındaki artışların oluşturduğu güçlü negatif arz şoklarının tesirli olmaya devam ettiği tabir edildi.
TCMB PPK özetinde “Türkiye’nin geliştirdiği stratejik nitelikte tahlil araçları sayesinde temel besin başta olmak üzere birtakım dallardaki arz kısıtlarının olumsuz tesirleri azaltılmış olsa da milletlerarası ölçekte üretici ve tüketici fiyatlarının artış eğilimi sürmektedir. Yüksek global enflasyonun, enflasyon beklentileri ve milletlerarası finansal piyasalar üzerindeki tesirleri yakından izlenmektedir. Bununla birlikte, gelişmiş ülke merkez bankaları yüksek güç fiyatları ve arz-talep uyumsuzluğu ile işgücü piyasalarındaki katılıklara bağlı olarak enflasyonda görülen yükselişin beklenenden uzun sürebileceğini vurgulamaktadırlar.” denildi.
TCMB’nin PPK özeti şöyle;
“
ENFLASYON GELİŞMELERİ
1. Tüketici fiyatları ekim ayında yüzde 3,54 oranında yükselmiş, yıllık enflasyon 2,06 puan artışla yüzde 85,51 olarak gerçekleşmiştir. Bu periyotta, yıllık enflasyon güç ile alkollü içecekler, tütün mamülleri ve altın kümelerinde gerilerken, besinde daha besbelli olmak üzere öbür kümelerde yükselmiştir. Besin kümesinde genele yayılan fiyat artışları izlenirken, taze meyve ve zerzevat fiyatlarındaki yükseliş ekim ayında devam ederek küme enflasyonunun artışında öne çıkmıştır. Temel mal kümesinde yıllık enflasyon tüm alt kümelerde yükselmiş, yeni dönem geçişinin yaşandığı giysi ve ayakkabı alt kümesinde yıllık enflasyondaki artışın başka alt kümelere kıyasla daha sonlu olduğu gözlenmiştir. Hizmetler kümesi enflasyonunda kira ile birlikte akaryakıt fiyatlarındaki gelişmelere paralel olarak ulaştırma hizmetleri öne çıkmıştır. Akaryakıt ve şebeke suyu fiyatlarında gerçekleşen artışlara karşın güç kümesinde yıllık enflasyon düşüş sergilemiştir. Son aylarda bir ölçü gerilemekle birlikte hala yüksek seyreden global doğal gaz fiyatları yurt içi güç fiyatlarını olumsuz etkilemeye devam etmiştir. Hakikaten elektrik üretimi ve gaz imalatı bölümlerinin katkısıyla, yurt içi üretici fiyatlarındaki artış ekim ayında sürmüştür. Bu görünüm altında, mevsimsellikten arındırılmış bilgilerle B ve C göstergelerinin aylık değişimleri bir ölçü yavaşlarken, yıllık enflasyonlarındaki yükseliş devam etmiştir.
2. Gıda ve alkolsüz içecek kümesi yıllık enflasyonu 6,00 puan yükselerek yüzde 99,05 düzeyine ulaşmıştır. Fiyat artışlarının küme geneline yayıldığı izlenirken, yıllık enflasyon işlenmemiş besinde 9,85 puan yükselişle yüzde 92,24, işlenmiş besinde 2,42 puan artışla yüzde 105,32 olarak gerçekleşmiştir. Mevsimsellikten arındırılmış bilgiler, işlenmemiş besin kümesinde taze meyve ve zerzevat fiyatlarındaki yükselişin ekim ayında da devam ettiğine işaret etmiştir. İşlenmemiş besin alt kümesi fiyatındaki artışta taze meyve ve zerzevata ek olarak yumurta, kuruyemiş, pirinç ile birlikte süt ve kırmızı et fiyat gelişmelerinin tesiri hissedilmiştir. İşlenmiş besin alt kümesinde ekmek-tahıl fiyatlarındaki artış eğilimi devam etmiş, peynir ve öteki süt eserleri, şeker ile temaslı eserler ve konserve zerzevat eserleri öne çıkan öbür alt kalemler olmuştur.
3. Enerji fiyatları ekim ayında yüzde 2,37 oranında yükselmiş, küme yıllık enflasyonu 4,92 puanlık düşüşle yüzde 128,06 düzeyine gerilemiştir. Memleketler arası ham petrol fiyatlarındaki artışa paralel olarak yüzde 3,15 oranında yükselen akaryakıt fiyatları, güç kümesi ekim ayı fiyat artışında belirleyici olmuştur. Evvelki aydan sarkan tesirlerle fiyatı yüzde 7,17 oranında artış sergileyen şebeke suyunun yanı sıra fiyatı yüzde 2,19 oranında yükselen katı yakıtlar öne çıkan öteki kalemlerdir. Öbür yandan, düşen milletlerarası propan ve bütan fiyatlarını takiben tüp gaz fiyatları yüzde 1,69 oranında gerilemiş ve küme fiyat artışını sınırlamıştır.
4. Hizmet fiyatları ekim ayında yüzde 2,63 oranında yükselmiş, küme yıllık enflasyonu 2,48 puan artışla yüzde 60,24 olmuştur. Bu periyotta yıllık enflasyon tüm alt kümelerde yükselirken, eylül ayındaki görünümüne misal formda kira ve ulaştırma hizmetleri öne çıkan alt kümeler olmuştur. Aylık artışın yüzde 4,87 oranında gerçekleşmesiyle, kira alt kümesinde yıllık enflasyon yüzde 41,24’e yükselmiştir. Mevsimsellikten arındırılmış datalar, kira alt kümesinde aylık artışın evvelki aya kıyasla zayıfladığını lakin yüksek düzeyini koruduğuna işaret etmiştir. Akaryakıt fiyatlarındaki gelişmeleri takiben ulaştırma hizmetlerinde fiyatlar yüzde 1,97 oranında artmıştır. Bu alt kümede yıllık enflasyon 4,22 puan yükselişle yüzde 102,20 düzeyine ulaşırken, otobüs ile kent içi ve havayoluyla yolcu nakliyatı öne çıkan kalemler olmuştur. Lokanta-otel alt kümesi fiyat gelişmelerini besin enflasyonundaki görünümle uyumlu olarak yemek hizmetleri kalemi sürüklemiştir. Başka hizmetler alt kümesi fiyatları üzerinde ise çeşitli bakım-onarım, sıhhat hizmetleri ve eğlence-kültür kalemlerinin yanı sıra ulaştırma sigortası tesirli olmuştur.
5. Temel mal kümesinde yıllık enflasyon 2,16 puan artışla yüzde 79,65 olarak gerçekleşmiştir. Beyaz eşya fiyatlarındaki gelişmelerin sürüklediği sağlam mal alt kümesinde fiyatlar yüzde 2,57 oranında yükselmiş, yıllık enflasyon 2,51 puan artışla yüzde 92,47 düzeyine ulaşmıştır. Yeni dönem geçişinin yaşandığı giysi ve ayakkabı alt kümesinde yıllık enflasyon 1,01 puan yükselişle yüzde 40,63 olmuştur. Başka temel mallarda fiyat artışları genele yayılmış, şahsî bakım eserleri ve mesken ile ilgili paklık materyalleri öne çıkan kalemler olmaya devam etmiştir. Bu alt kümede fiyatlar yüzde 2,96 oranında artmış ve yıllık enflasyon 2,64 puan yükselerek yüzde 85,38 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, arabada yapılan matrah düzenlemesinin aralık ayında belirli bir segmentteki araçların fiyatları üzerinde aşağı taraflı tesir oluşturarak, küme enflasyonunu olumlu etkileyeceği bedellendirilmektedir.
6. Piyasa iştirakçileri anketi kasım ayı sonuçlarına nazaran enflasyon beklentileri kısa vadelerde bir ölçü yükselirken, daha uzun vadelerde gerilemiştir. 12 ay sonrasına ait enflasyon beklentisi 0,13 puanlık sonlu bir artışla yüzde 37,47 düzeyine yükselirken, gelecek yirmi dört aya ait enflasyon beklentisi 0,41 puan düşüşle yüzde 20,76, 5 yıl sonrasına ait beklenti ise 0,17 puan düşüşle yüzde 9,49 düzeyine gerilemiştir.
ENFLASYONU ETKİLEYEN ÖGELER VE RİSKLER
7. Jeopolitik risklerin dünya genelinde iktisadi faaliyet üzerindeki zayıflatıcı tesiri artarak sürmektedir. Önümüzdeki periyoda ait global büyüme varsayımları aşağı istikametli güncellenmeye devam etmekte ve resesyonun kaçınılmaz bir risk faktörü olduğu değerlendirmeleri yaygınlaşmaktadır.
8. Türkiye’nin geliştirdiği stratejik nitelikte tahlil araçları sayesinde temel besin başta olmak üzere kimi bölümlerdeki arz kısıtlarının olumsuz tesirleri azaltılmış olsa da memleketler arası ölçekte üretici ve tüketici fiyatlarının artış eğilimi sürmektedir. Yüksek global enflasyonun, enflasyon beklentileri ve milletlerarası finansal piyasalar üzerindeki tesirleri yakından izlenmektedir. Bununla birlikte, gelişmiş ülke merkez bankaları yüksek güç fiyatları ve arz-talep uyumsuzluğu ile işgücü piyasalarındaki katılıklara bağlı olarak enflasyonda görülen yükselişin beklenenden uzun sürebileceğini vurgulamaktadırlar. Ülkeler ortasında farklılaşan iktisadi görünüme bağlı olarak gelişmiş ülke merkez bankalarının para siyaseti adım ve bağlantılarında ayrışma artarak devam etmektedir. Finansal piyasalarda artan belirsizliklere yönelik merkez bankaları tarafından geliştirilen yeni destekleyici uygulama ve araçlarla tahlil üretme uğraşlarının sürdüğü gözlenmektedir.
9. Gelişmekte olan ülkelere yönelen portföy akımlarında, global risk iştahındaki güzelleşmeye paralel olarak Kasım ayında hem borçlanma hem de pay senedi piyasalarına girişler olmuştur. Öte yandan gelişmiş ülkelerin uzun vadeli tahvil faizlerindeki oynaklık ve global finansal şartların seyri gelişmekte olan ülkelere yönelen portföy akımlarına ait riskleri canlı tutmaktadır.
10. Liralaşma Stratejisi kapsamında atılan siyaset adımlarının da tesiriyle Türkiye’nin Türk lirası cinsi devlet tahvili getirileri bu periyotta başta uzun vadede olmak üzere emsal ekonomilere nazaran daha olumlu bir performans sergilemiştir.
11. Enflasyonda gözlenen yükselişte; jeopolitik gelişmelerin yol açtığı güç maliyeti artışlarının gecikmeli ve dolaylı tesirleri, ekonomik temellerden uzak fiyatlama oluşumlarının tesirleri, global güç, besin ve ziraî emtia fiyatlarındaki artışların oluşturduğu güçlü negatif arz şokları tesirli olmaya devam etmektedir.
12. Uluslarararası emtia fiyatları ekim ayında hudutlu bir artış sergilemiştir. Global talep şartlarında daha bariz hale gelen zayıflama eğilimi sonucu yakın periyotta emtia piyasaları üzerindeki baskının hafiflemekte olduğu izlenmektedir. Güç hariç tutulduğunda, emtia fiyatları ekim ayında bir ölçü gerilemiştir. Dalgalı bir seyrin hâkim olduğu ham petrol piyasalarında ise fiyatlar arz taraflı kararlar sonucu yükselmiştir. Olumlu stok gelişmeleri sonucunda milletlerarası doğal gaz fiyatlarında daha ölçülü fiyat hareketleri gerçekleşmektedir. Bu gelişmelerin yanı sıra milletlerarası nakliyecilik maliyetlerindeki düşüş eğiliminin korunduğu gözlenmektedir. Öteki taraftan, yakın devirdeki hafiflemeye rağmen, güçte birikimli maliyet artışının gecikmeli tesirleri yurt içi fiyatlar üzerinde hissedilmeye devam etmektedir. Gerçekten, ekim ayında yurt içi sanayi güç tarifelerine doğal gaz fiyatlarındaki artışların gecikmeli tesirleri yansımış, yükselen güç maliyetleri üretici fiyatları üzerinde genele yayılan tesirlerde bulunmuştur. Üretici fiyat gelişmeleri bölümler bazında incelendiğinde, elektrik ve doğal gaz fiyat ayarlamalarını takiben kıymetli artışlar gösteren elektrik-gaz-buhar ve iklimlendirme ile ham petrol-doğal gaz dallarının yanı sıra giysi eşyası, rafine edilmiş petrol eserleri, inşaat ile temaslı olan metalik olmayan mineral eserler ile içecek dallarındaki fiyat artışlarının besbelli olduğu görülmüştür. Güç kaynaklı gelişmelere karşın, mevsimsellikten arındırılmış üretici fiyatları ana eğilim göstergeleri maliyet bazlı baskıların sürmekle birlikte zayıflama eğiliminde olduğuna işaret etmiştir.
13. 2022’nin birinci yarısında güçlü bir büyüme gerçekleşmiştir. Yılın ikinci yarısına dair öncü göstergeler ise zayıflayan dış talebin tesiriyle büyümedeki yavaşlamanın sürdüğüne işaret etmektedir. Sanayi üretimi Eylül ayında mevsim ve takvim tesirlerinden arındırılmış olarak bir evvelki aya nazaran yüzde 1,6 oranında daralırken yıllık bazda yüzde 0,4 oranında artış kaydetmiştir. Böylece yılın birinci iki çeyreğinde devirlik bazda sırasıyla yüzde 1,8 ve 0,8 oranında artış gösteren sanayi üretimi, üçüncü çeyrekte yüzde 4,1 oranında azalmıştır. Bu devirde çeyreklik bazda sanayi üretimindeki gerileme taşıt hariç imalat dalları geneline yayılmıştır. Perakende satış hacim endeksi (PSHE) ve kartla yapılan harcamalar üçüncü çeyrekte artışını sürdürmekle birlikte devirlik bazda artış ivmeleri yavaşlamıştır.
14. İmalat sanayi üzerindeki dış talep kaynaklı baskıların iç talep ve arz kapasitesi üzerinde şimdilik sonlu olan tesirleri daha bariz hale gelmektedir. Sanayi üretim gerçekleşmelerine ek olarak, iktisadi Yönelim Anketi, PMI ve sektörel inanç endeksleri üzere anket bazlı göstergeler ile öbür yüksek frekanslı bilgiler iktisadi faaliyette ivme kaybının devam ettiğine işaret etmektedir. İmalat sanayi firmalarının kayıtlı iç ve dış piyasa siparişleri ile geleceğe yönelik sipariş beklentilerine bakıldığında yurt dışı talepte daha bariz olmak üzere toplam talepteki zayıf seyrin sürdüğü gözlenmektedir. Firmaların geleceğe dair yatırım beklentileri üçüncü çeyrekte periyotluk olarak yatay seyrederken istihdam beklentileri bir evvelki çeyreğe kıyasla düşmüştür. Bu periyotta yapılan saha görüşmelerinden edinilen bilgiler de iktisadi faaliyete ait kelam konusu görünümü teyit etmektedir.
15. Üçüncü çeyrekte devirlik bazda istihdam artışı iktisadi faaliyetteki ivme kaybı ile uyumlu olarak yavaşlamıştır. Tıpkı devirde mevsimsellikten arındırılmış olarak işgücüne iştirak oranı 0,4 puan gerilemiştir. Aylık bazda değerlendirildiğinde Eylül ayında işsizlik oranı bir evvelki aya nazaran 0,3 puan artarak yüzde 10,1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Anket göstergeleri ve yüksek frekanslı bilgiler ise istihdamdaki artış eğiliminin ivme kaybetmekle birlikte korunduğuna işaret etmektedir. Öteki taraftan, istihdam kazanımları misal ekonomilere nazaran salgın sonrası periyot incelendiğinde daha olumlu seyretmektedir. Bilhassa istihdam artışına katkı veren kesimler dikkate alındığında büyüme dinamiklerinin yapısal kazanımlarla desteklenmekte olduğu görülmektedir.
16. Enerji ve altın ithalatındaki yüksek seyir cari süreçler istikrarını olumsuz etkilemeye devam etmektedir. Cari Süreçler İstikrarı eylül ayında 3 milyar ABD doları açık verirken, yıllıklandırılmış cari açık 5,7 milyar ABD doları artışla 39,2 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Ekim ayına ait süreksiz dış ticaret bilgileri ihracattaki ivme kaybının sürdüğüne işaret etmektedir. Güç ve altın hariç olarak yavaşlama kaydeden ithalat ise yüksek seyreden güç ve altın ithalatının tesiriyle gücünü korumaktadır. Dış ticaret açığında güç başta olmak üzere emtia fiyatlarındaki artış kaynaklı gözlenen yükselişe rağmen hizmet gelirlerinde süregelen artış eğilimi cari süreçler istikrarını desteklemeyi sürdürmektedir. Büyümenin kompozisyonunda sürdürülebilir bileşenlerin hissesi artarken, turizmin cari süreçler istikrarına beklentileri aşan güçlü katkısı devam etmektedir. Bunun yanında, güç fiyatlarındaki yüksek seyir ve ana ihracat pazarlarının resesyona girme mümkünlüğü cari istikrar üzerindeki riskleri canlı tutmaktadır. Cari süreçler istikrarının sürdürülebilir düzeylerde kalıcı hale gelmesi, fiyat istikrarı için ehemmiyet arz etmektedir.
PARA POLİTİKASI
17. Para siyaseti duruşu, enflasyon görünümüne yönelik risklerin kaynağına, kalıcılığına ve para siyaseti ile ne ölçüde denetim altına alınabileceğine dair değerlendirmeler dikkate alınarak, temkinli bir yaklaşımla sürdürülebilir fiyat istikrarı maksadına ulaşılması odağında belirlenecektir.
18. Para siyasetinde sürdürülebilir fiyat istikrarı amacı doğrultusunda finansal istikrara yönelik riskleri de gözeten liralaşma odaklı bir yaklaşım sergilenmeye devam edilecektir. Kredilerin büyüme suratı ve erişilen finansman kaynaklarının emeline uygun formda iktisadi faaliyet ile buluşması yakından takip edilmektedir. Ayrıyeten, son periyotta bariz halde açılan politika-kredi faizi makasının ilan edilen makroihtiyati önlemlerin katkısı ile geldiği istikrar yakından takip edilmektedir.
19. Kurul, mali transfer sisteminin aktifliğini destekleyecek araçlarını kararlılıkla kullanmaya devam edecek ve ek önlemleri devreye alacaktır. Bu çerçevede, Liralaşma Stratejisi kapsamında uygulanmakta olan Türk lirası mevduata dönüşümü teşvik eden maksatlar tamamlanmış olup bankaların yabancı para mevduatları için tesis edilen mecburî karşılıklara uygulanan komite oranları yıl sonundan itibaren yalnızca Türk lirası mevduatın hissesine ait belirlenen amaçlara nazaran farklılaştırılacaktır.
20. Kurul, sürdürülebilir fiyat istikrarı ve finansal istikrarın güçlendirilmesi için atılan ve kararlılıkla uygulanan adımlar ile birlikte, global barış ortamının tekrar tesis edilmesiyle dezenflasyonist sürecin başlayacağını öngörmektedir. Azalan dış talebin toplam talep şartları ve üretim üzerindeki tesirleri yakından izlenmektedir. Global büyümeye yönelik belirsizliklerin ve jeopolitik risklerin daha da arttığı bir devirde sanayi üretiminde yakalanan ivmenin ve istihdamdaki artış trendinin sürdürülmesi ile arz ve yatırım kapasitesindeki yapısal kazanımların sürekliliği açısından finansal şartların destekleyici olması kritik ehemmiyet arz etmektedir.
21. Kurul, kelam konusu global belirsizlik ve risklerin yatırım ve üretim kapasitesi üzerinde oluşturabileceği tesirleri ön alıcı bir anlayışla en aza indirebilmek ve bu halde arz sürekliliğinin ve cari fazla kapasitesinin korunması maksadıyla firmaların üretime yönelik faaliyetlerinin finansman maliyetlerinin uygun düzeyde belirlenmesini değerlendirmiştir. Bu çerçevede Heyet, siyaset faizinin 150 baz puan düşürülmesine karar vermiştir. Şura, mevcut siyaset faizinin global talebe ait artan riskleri dikkate alarak kâfi seviyede olduğunu kıymetlendirmiş, ağustos ayında başlatılan faiz indirim döngüsünün sonlandırılmasına karar vermiştir.
22. Fiyat istikrarının sürdürülebilir bir biçimde kurumsallaşması hedefiyle TCMB’nin tüm siyaset araçlarında kalıcı ve güçlendirilmiş liralaşmayı teşvik eden geniş kapsamlı bir siyaset çerçevesi gözden geçirme süreci devam etmektedir. Bu süreçte, siyaset araçlarının Türk lirası mevduat gelişiminin desteklenmesi, APİ fonlamasının teminat yapısında Türk lirası cinsi varlıkların artırılması, para takası (swap) ölçüsünün kademeli biçimde azaltılması ve döviz rezervlerinin güçlendirilmesi istikametinde geliştirilmesine odaklanılacaktır.
23. Değerlendirme süreçleri tamamlanan kredi, teminat ve likidite siyaset adımları para siyaseti transfer sisteminin aktifliğinin güçlendirilmesi için kullanılmaya devam edilecektir. Uzun vadeli, sabit getirili ve Türk lirası varlıklara talebin yükselerek getiri eğrisinin mali transferin aktifliği istikametindeki seyri yakından izlenmektedir. Heyet, kredilerin büyüme süratiyle birlikte, gayeli alanlarda verimlilik kazanımları sağlayan kredilerin finansman maliyetlerinin de transferin korunmasını sağlayacak halde gelişimini gözetecektir.
24. Bu çerçevede, Türk lirası likiditesinde ve dağılımında yaşanan gelişmelerin mevduat ve kredi fiyatlamaları üzerindeki tesirleri, döviz kurundaki gelişmelerin enflasyon üzerindeki tesirleri, kur muhafazalı mevduat eserlerine yönelik gelişmelerin aksi para ikamesi, döviz piyasalarının derinliği ve istikrarı ve fiyat istikrarı üzerindeki tesirleri tahlil edilmekte ve gerekli siyaset önlemleri oluşturulmaya devam edilmektedir.
25. Parasal transfer düzeneğinin aktifliğini güçlendirmek maksadıyla uygulanacak siyasetler aralık ayında açıklanacak olan 2023 Yılı Para ve Kur Siyaseti metninde kapsamlı olarak ilan edilecektir.
26. TCMB, fiyat istikrarı temel gayesi doğrultusunda enflasyonda kalıcı düşüşe işaret eden güçlü göstergeler oluşana ve orta vadeli yüzde 5 amacına ulaşıncaya kadar elindeki tüm araçları Liralaşma Stratejisi çerçevesinde kararlılıkla kullanmaya devam edecektir.
27. Fiyatlar genel seviyesinde sağlanacak istikrar, ülke risk primlerindeki düşüş, zıt para ikamesinin ve döviz rezervlerindeki artış eğiliminin sürmesi ve finansman maliyetlerinin kalıcı olarak gerilemesi yoluyla makroekonomik istikrarı ve finansal istikrarı olumlu etkileyecektir. Böylece, yatırım, üretim ve istihdam artışının sağlıklı ve sürdürülebilir bir biçimde devamı için uygun taban oluşacaktır.
28. Kurul, fiyat istikrarının sağlanması için, güçlü bir siyaset uyumuyla tüm paydaşları içeren bütüncül bir makro siyaset bileşimi oluşturulmasını desteklemektedir.
29. Kurul, kararlarını şeffaf, öngörülebilir ve data odaklı bir çerçevede almaya devam edecektir.”