Avukat Cüneyd Altıparmak, Uygar Kanun’a nazaran toplumsal medya hesaplarının da mirasçılara kalabileceğini belirtti, “Ancak bu bahiste yasal netlik yok” dedi. Yargıdan da bu hesapların miras olarak bırakılabileceğine yönelik kararlar çıktı. Lakin teknoloji şirketleri, hesabın ‘miras’ kalmasında farklı uygulamalara gidiyor.
Avukat Cüneyt Altıparmak şu değerlendirmeleri yaptı:
“Öldükten sonra toplumsal medya hesabım kime kalacak” sorusuna yanıt aradı. Altıpamak, Star Açık Görüş ekinde kaleme aldığı yazıda evvel mevzuatı anlattı, akabinde dünyadan örnekleri sıraladı. İnternet ve beraberinde getirdiği dijitalleşme suratının birçok sıkıntıyı tekrar düşünmemizi sağladığına dikkat çeken Altıparmak, “Yapay zekâ, metaverse, blockchain teknolojisi, toplumsal medya, NFT üzere kavramlar dünyamızın yeni eserleri. Bundan 20 yıl öncesine kadar kimsenin Twitter hesabı yoktu. Yahut Facebook’tan paylaşım yapmak üzere imkânı düşünmezdik bile. Birebir durum elektronik posta adresleri için geçerli. ‘Kripto varlıklar’ ise işin cabası! Taşınır, taşınmaz ve fikri varlık olarak tasnif ettiğimiz ‘mülklerin’ bu çağdaki hibrit bir çeşidi var artık: Dijital mülkler! Bilindiği üzere miras, bir kimsenin mevti itibariyle varislerine (mirasçılarına) kalan maddi pahası bulunan tüm hakları, borçları ve malları söz eder. Türk mevzuatına nazaran ‘miras kavramı’ yalnızca hakları yahut malvarlıklarını değil, yükümlülükleri ve borçları da kapsar. Ve bu bir bütün olarak intikal eder. Türk Uygar Kanunu’nun 599. unsuru bu durumu düzenlemiştir. Buna nazaran, terekenin (miras kalanlar bütünü) tümü mirasçılara aittir” dedi. Dijital varlıkların malvarlığı kavramını da genişlettiğine vurgu yapan Altıparmak, “Malvarlığı denince aklımıza, bankadaki para, konut, işyeri, otomobil gelir. Tarla, arsa ve bahçe üzere taşınmazların miras bölüşümünü çabucak hepimiz biliriz. Fakat değişen durum malvarlığı kavramını genişletti. Artık maddi bedele sahip toplumsal medya hesapları, bulut uygulamalar, çevrimiçi alışveriş siteleri ve dijital oyun hesapları da bu kapsamda ele alınacak. Misal olarak, kripto varlık hesabı, kredi kartında biriken uçuş milleriInfluencer’ların gelir sağladıkları Twitter, Instagram ya da YouTube hesapları. İşte bunların tümü ‘malvarlığı’ kapsamında” değerlendirmesini yaptı. Akabinde “Peki, dijital varlıkların miras kalması mümkün mü?” sorusunu soran Altıparmak, şöyle devam etti: “Bu malvarlıkları üzerinde tüm mirasçılar nasıl birlikte tasarruf edecektir? Bahse normatif olarak bakarsak, Uygar Kanun düzenlemesine nazaran ölen kimsenin; ‘diğer malvarlığı değerleri’ sözünden hareketle tüm malvarlığının intikali bir hak olarak belirir. Lakin bu hususta netlik şimdi yok.”
MAHKEME NE DİYOR?
“Dijital miras konusu, e-posta adresinin terekeye dahil olup olmayacağı bahsiyle gündeme geldi. Lakin yakın tarihli bir karar sıkıntıyı önemli biçimde ele aldı. Denizli Sulh Hukuk Mahkemesi’nde açılan davada, vefat eden eşine ilişkin Apple marka cep telefonunun iCloud hesabında fotoğraf, görüntü, ses, mail kayıtları ve medya belgelerine ulaşma müsaadesi isteyen eşin talebi mahkemece; ‘özel hayatın kapalılığının ihlal edileceği’ gerekçesiyle reddedildi. Karar, Bölge Mahkemesi’ne taşındı ve dijital mal varlığı ve dijital miras ile ilgili olarak yasal bir düzenleme bulunmadığı belirtilerek, özetle şu karar verildi: … Meyyit kişinin e-posta hesabının özel hayatın kapalılığı kapsamında kıymetlendirilerek talebin reddine karar verilmiş olması kusurlu olmuştur…”
FACEBOOK ‘ANIT HESAP’ DİYOR
“Almanya’da bir anne, 2012’de kaybettiği 15 yaşındaki kızının vefatının kaza mı yoksa intihar mı olduğunu anlamak için Facebook hesabına bakmak istedi. Kızının kullanıcı ismi ve şifresini bilen annenin teşebbüsü başarısızlıkla sonuçlandı. Zira kelam konusu hesap, ölen kızının vefatının Facebook’a bildirilmesinden çabucak sonra ‘anıtlaştırılmış’ hesap tipine dönüştürüldü. Facebook birisi vefat ettikten sonra, kişinin hesabına ne olacağına ait isteklerine hürmet duyduğu için vefat eden kişinin aile üyesi yahut arkadaşı müracaatta bulunursa yahut kişi vefat ettikten sonra hesabının kalıcı olarak silinmesini talep etmediyse hesabı anıtlaştırıyor. Bunun için annenin Facebook’a girişi mümkün olmadı. Niyetini açıkça izah ederek Facebook’tan müsaade isteyen annenin bu talebi reddedilince, anne soluğu mahkemede aldı. Bu talep mahkemece kabul edildi. Facebook karara karşı temyiz yoluna gitti. Berlin Eyalet Mahkemesi belgeyi inceledi ve Facebook’un yaklaşımına misal bir yaklaşımla sıkıntıyı ele aldı. Almanya’daki ‘iletişimin gizliliği’ prensibi yeterince ailenin bu türlü bir hakkının olmadığına hükmedildi. Böylelikle Federal Mahkeme hesabın üzerindeki hakları ‘kişiye sıkı sıkıya bağlı’ bir hak olarak nitelendirdi.”
VASİYET MÜMKÜN MÜ?
Altıparmak, bu hususta hukuk alanında değil lakin şirketler nezdinde bir adım atıldığını belirterek, Apple’ın 2021’de iPhone için yayınladığı güncellemeyi hatırlattı, “Vefat etmeniz durumunda iCloud hesabınıza ve şahsî bilgilerinize erişebilmeleri için artık ‘varis’ ataması yapılması mümkün” dedi. Bu hususta yasal bir düzenleme gerektiğine dikkat çeken Altıparmak, “Miras hukukunun temel unsurlarından ayrılacak yorumlara muhtaçlık duyacağız. Vasiyetnamenin artık dijital ortamda ‘e-devlet’ üzerinden düzenlenebilmesini, e-noter uygulamasının bu maksada hizmet edip edemeyeceğini de düşünmek gerekiyor. Dijital mirasın en değişik yanı ise malvarlığı nitelemesini genişletmesi. Bir kimsenin fotoğrafının malvarlığı bedelinden çok “hatıra” olduğunu unutan bir kanun lisanımız var. ‘Özel anı değeri’ (TMK m. 653) kavramının, dijital miras alanı kapsamında genişletilmeye gereksinimi var” ifadelerini kullandı.
FOTOĞRAF MAL VARLIĞI DEĞİL HATIRADIR
Avukat Cüneyd Altıparmak şunları söyledi:
“Dijital mirasın en farklı yanı malvarlığı nitelemesini genişletmesi. Bir kimsenin fotoğrafının malvarlığı kıymetinden çok ‘hatıra’ olduğunu unutan bir kanun lisanımız var. ‘Özel anı değeri’ (TMK m.653) kavramının, dijital miras alanı kapsamında genişletilmeye gereksinimi var.”
FENOMENLER DE MİRAS BIRAKABİLİR
Dijital miras tartışmasıyla ilgili Akademisyen Avukat Pınar Alım şunları söyledi:
“Dijital hesapların miras bırakılıp bırakılamayacağını iki taraflı pahalandırmak zorundayız. Maddi mal varlığı bedeli olan dijital hesaplar hiç kuşkusuz terekeye (ölen ya da gaipliğine karar verilen şahısların mal varlığı, hak ve borçlarının tümüne verilen addır) dahildir. Ve müteveffanın mirasçılarına miras oranları nispetinde intikal edecektir. Dijital banka hesapları da olağan banka hesapları üzere kolay kolay intikal etmektedir. Kripto paralar ve dijital banka hesaplarının tamamı maddi malvarlığı pahası taşıdığından terekeye dahildir ve mirasçılara intikal edebilir. Vasiyet alacaklısı lehine de müteveffa tarafından vasiyet bırakılabilir. Lakin kripto varlıkların ülkemiz hukukunda vergilendirilmesi olmadığından veraset ve intikal kısmında vergilendirmenin yapılıp yapılmayacağı ya da veraset intikal vergisi tahakkuk edecekse de ne kadarlık kısmı için yalnızca anaparaya mı yoksa kazanılan meblağa da vergilendirme olup olmayacağı konusunda mevzuat ve uygulama boşluğu hakim.”
VASİYETLE BIRAKILMASI MÜMKÜN
“Konunun vasiyet alacaklısı ya da yasal mirasçılar açısından kıymetlendirilmesi ortasında fark yoktur. Vasiyetin biçimi konusunda hukukumuzda 3 tip vasiyetname mevcut. Kelamlı, el yazılı ve resmi hal. Bu koşulları taşıdıktan sonra dijital hesapların vasiyetname ile vasiyet alacaklısına bırakılması, vasiyet alacaklısının da daha sonra lehine bırakılan kısım için yasal mirasçılara ve dolayısı ile terekeye başvurması mümkün olacaktır.”
“Kişiye bağlı haklar miras olarak bırakılamamaktadır. Dijital malvarlığı kıymetlerinin miras olarak bırakılıp bırakılamayacağını değerlendirirken öteki ilgili yasal mevzuatları da göz önünde bulundurmak gerekir. Ticari hedefle değil, bağlantı hedefiyle kullanılan dijital hesabının mirasçılara intikal etmeyeceğini savunmak gerekir. O denli ki, şahsa sıkı surette bağlı haklardan olan kişilik hakkına ait bu konunun mirasçılara intikal etmeyeceği kuşkusuzdur. Lakin tanınmışlık seviyesi yüksek hesapların geride kalan yasal mirasçılar tarafından kullanılabileceğine ait müteveffa tarafından bir yükleme belirlenebilir. Buna vasiyet diyemeyiz lakin yükleme diyebiliriz.”
‘TİCARİ İŞLETME DEVRANI GİBİ’
“Bir fenomenin hesabının ise mirasçıları tarafından kullanılıp kullanılamayacağına somut olayın özellikleri, hesabın ticari mi reklam içerikli mi kullanıldığı ve ölenin hesabı şahsi idaresi üzere kriterlerle ele almak gerekecektir. Ölen şahsın hesabından gelir elde edilmesinin mümkün olduğu durumlarda tıpkı ticari işletme evresi üzere yasal mirasçılara periyodu yapılabilir. Elde edilen gelir, terekeye ve münasebetiyle mirasçılara intikal edebilir. Lakin örneğin; reklam hizmeti veren bir fenomen hesabının yasal mirasçıları tarafından kullanılarak gelir elde edilmesi esasen niteliği gereği mümkün olmayacaktır.”
‘DİJİTAL VASİYETİN’ NASIL DEĞERLENDİRİLECEĞİ BELİRSİZ
“Bu işin bir de ticari boyutu var” diyen Altıparmak, yazısına şöyle devam etti:
“Youtuber ya da influencer olan bireylerin önemli çıkarları mevcut. Bunların hukukumuza nazaran vasiyet edilmesi mümkün mü? Vasiyet bildiğiniz üzere miras bırakanın son istek ve istekleriyle mirasının paylaşım asıllarını belirleyen yazılı doküman yahut kelamlı beyandır. Vasiyetname, -kanuni tabiri ile- resmi memur (noter, hakim vs.) huzurunda yapılabileceği üzere miras bırakanın kendi elyazısı ile yahut şartları varsa kelamlı beyan yoluyla da geçerli bir formda yapılabilir. Bunların dışında yapılması mümkün değil. Fakat dijital çağda buna yeni yorumlar getiriliyor. Mesela ölmeden evvel gönderilen son e-posta yahut görüntü kaydıyla yapılan kelamlı vasiyetnamenin nasıl değerlendirileceği konusunda netlik yok. Hatta bu hususta ‘ölümden sonra bildirinin gönderilmesi garantisi veren programlar’ geliştirilmiş durumda. Bu programlar vefat kayıtlarını sorgulayabiliyor ve mevtin tespiti ile ‘dijital vasiyetnameyi’ ilgililere iletebiliyor. Bir diğer durum ise metaverse alanında, bir kimsenin burada oluşturduğu sanal kimliğin tüm kazanımlarını ‘gerçek dünyadaki’ ailesi mi yoksa metaverse alemdeki ailesi yahut oyun arkadaşlarımı paylaşacak sorusu yakın gelecekte gündemimizde olacak.”
HER ŞİRKETİN UYGULAMASI FARKLI
“Dijital dönüşüm, ‘ölümümüzü de planlamamız istiyor’ desek yeri. Aksi halde, bilgiler, datalar uçup gidebilir. Pekala bunun için neler yapmalıyız? Ne yaparsak bir muhafaza sağlarız? Öncelikle ‘mutlak’ bir muhafaza olmadığını data saklayan yahut platformu elinden bulunduran şirketlerin kurallarının bu alanı düzenlediğini bilmek gerekiyor” diyen Avukat Altıparmak, dijital ayak izini korumak için şunlara dikkat çekiyor:
Facebook için ‘hesap varisi’ atamak gerekiyor. +Instagram’da durum biraz farklı, vefat evrakını elinde bulunduran yetkili bir kişinin ya da bir aile ferdinin talebi üzerine; Instagram, hesabı anıtlaştırılabilir lakin hiç kimse fotoğraflarınızı, görüntülerinizi yahut saklılık ayarlarınızı yönetemez. Şifrenizi bir yere not edip, aile fertleri ile paylaşmakta yarar var.
Gmail, YouTube, Google Drive kümesi açısından datalarınızın erişilemez hale gelmesini önlemek için “Etkin Olmayan Hesap Yöneticisi” kısmını faal kılmak zorundasınız. Böylelikle hesap bir müddet etkin olmayınca seçtiğiniz bir irtibat şahsının ‘indirilebilir bir bağlantı’ göndermesi mümkün olabilecek. Rastgele bir talimat bırakmamaya karar verirseniz, aileniz yahut yasal temsilciniz hesabınızın silinmesini, data ve içerikleri kullanmayı talep edebilir. Google bu talebi ferdî bilgilerin saklılığı bağlamında ele alıp kısmen kullanma tercihini ortaya atama yetkisine sahip.
Microsoft, bu hususta bir opsiyon tanımamaktadır. Mahkeme kararıyla erişimi mümkün hale getiriyor. Durum Hotmail, Yahoo vb mail platformları içinde emsal seyrediyor.
Twitter’ın da bu istikametli bir siyaseti yok. Lakin aile ferdinin yahut yetkili bir temsilcinin kendileriyle bağlantıya geçerek hesabınızın silinmesine ait talepte bulunması mümkün.