Yıldız Teknik Üniversitesi Teknopark’ta kurulan ve sarsıntının yıkıcı tesirlerinin minimuma indirilmesi hedefiyle geliştirilen Emergency Disaster Information System (EDIS-Acil Afet Bilgi Sistemleri) isimli yazılım, zelzelesi saniyeler öncesinden tespit ediyor. İstanbul’da Adalar ve Yeşilköy ile Yalova ve Marmara Ereğlisi’nde yerin 50 cm altına yerleştirilen istasyonlarda bulunan sensörlerden gelen dalgalar, 200 milisaniyede merkeze ulaşıyor. Zelzelenin büyüklüğünü ve mümkün hasarını anında hesaplayan EDIS, kulanıcılarına ikaz sinyalleri gönderiyor.
P DALGASIYA 20 SANİYEDE TESPİT
EDIS’ın kurucusu ve geliştiricisi Dr. Süleyman Tunç, Düzce’deki zelzelesi 20 saniye evvel tespit ettiklerini belirterek, sistemin nasıl çalıştığını şöyle anlattı: “Fay sınırının harekete geçmesiyle iki ana güç akımı meydana gelir. Bunlardan biri primary (P dalgası) dediğimiz, insanların zelzelede ‘alttan vurdu’ dediği birinci gelen güç dalgasıdır. Akabinde da ikinci ve yıkıcı olabilecek dalga gelir. Biz P dalgasını takip ederek sarsıntıdan erken haberdar olabiliyoruz. Yıkıcı dalgaların geldiğini tespit eder etmez, zelzelenin yerini ve büyüklüğünü otomatik olarak hesaplayabiliyoruz.
UYARI BÜYÜKADA’DAN
İSTANBUL’DA MÜHLET DAHA DA UZAR
Depremin merkez üssü İstanbul’a ne kadar uzaksa, erken haber alma müddetinin o kadar uzadığını kaydeden Dr. Tunç, İstanbul merkezli bir sarsıntıda sistemin nasıl yararlı olacağını şöyle söz etti: “Son yıllarda İstanbul’da en tesirli olan sarsıntılardan biri Silivri merkezliydi. Diyelim ki yeniden oradaki fay hareketlendi. Tekirdağ Marmara Ereğlisi’ndeki istasyonumuza bu zelzelenin P dalgasının ulaşması 1 saniyenin altında sürer. Kabaca bir hesapla İstanbul’un merkez ilçesindeki bir kullanıcıya 12-15 saniye evvel ihtar masraf. Bu ikaz müddeti merkez üssü olan Silivri’ye yaklaştıkça 3-5 saniyeye kadar düşer. Bu dalgaların hareketini bizim sistemin algılamasıyla gerçek dalganın ulaşması ortasındaki farkı tıpkı anda yola çıkan bir uçak ve kamyon üzere düşünebilirsiniz.”
|
“Herhangi bir kullanıcı evvel web sayfamızda bulunan AFAD eğitimlerini almak zorunda. Sinyali alındıktan sonra çabucak kaçmayı önermiyoruz. İstatistiklere nazaran zelzele anında ölümlerin birçoğu merdivenlerde meydana geliyor.” |
DEPREM OLDU ROBOT DURDU
Depremi evvelden haber veren sistem deneme maksatlı olarak kimi noktalara yerleştirildi. İstanbul Esenyurt’taki bir fabrikada da şurası olan sistemin başarısı, zelzele gecesi çalışan robotların durmasıyla da netleşti. Fabrikanın robot otomasyon mühendisi Cem Taş, “Fabrikada kimse yoktu lakin çalışmaya devam eden robotlar sarsıntıdan 20 saniye evvel durdu” dedi.