Ukrayna-Rus savaşının tüm dünyayı sarsan tesiri sürerken İran’da başlayan iç karışıklığın başta Suriye ve Irak olmak üzere Asya ve Orta Doğu denklemine derin yansımaları oldu. Tahran yönetimi, Suriye’den 6 bin, Irak’tan ise 8 bin militanı çekerek başta Kirmanşah olmak üzere farklı kentlere yerleştirdi. İran, sıcak savaş bölgelerinde tesirini kaybederken Türkiye ise Irak ve Suriye’de teröre karşı konuşlandığı bölgelerde askerî konumunu güçlendiriyor. Ankara, Suriyeli muhalif kümelere bir kere daha “hazır olun” talimatı verirken, Pençe Harekât alanı ve Suriye’deki Türk askerî ünitelerinde de hareketlilik arttı. ABD Irak misyonu ise bu hareketliliği “operasyon hazırlığı” olarak duyurdu. Uzmanlar, bölgede kartların tekrar karıldığını ve Türkiye’nin yeni periyotta hem Irak hem de Suriye’de sahanın asli aktörü olacağı görüşünde.
YENİ KRİZ ÜRETİLEBİLİR
Türkiye gazetesinden Yılmaz Bilgen’in haberine nazaran, Kafkassam Lideri Prof. Dr. Hasan Oktay, “Semerkant Doruğu Türk dünyası için olduğu kadar Türkiye’nin tesir alanı açısından da milat” olduğu görüşünde. İran açısından sancılı bir sürecin başladığını kaydeden Oktay, İran rejiminin birinci sefer önemli manada sarsıldığını ve üç ayı aşkın müddettir devam eden şovların sistemli isyana dönüştüğünü kaydetti. İran’ın Karabağ savlarını gündeme getiren ve bölgede İsrail varlığı olduğu ısrarını hatırlatan Oktay “Molla rejimi daha evvelce başvurduğu üzere dışarıda yeni bir cephe açarak içeriyi denetim altına alma yoluna gidebilir. Bu kapsamda Azerbaycan’a saldırabilir. Lakin bu türlü bir refleks rejim açısından gerçek felaket sonucunu doğurur. Böyle bir atak ile Güney Azerbaycan’ı büsbütün kaybeder. Ayrıca İran içlerinde bu durum öbür bölünmeleri de tetikler. Tüm bu etkenlere mezhep savaşı da eklenir. Kasım Süleymani’nin öldürülmesi İran açısından geri sayımın başlangıcı oldu. Şayet ölmese onu cumhurbaşkanı yapacaklardı. Süleymani, İran rejiminin en büyük umuduydu. İran bu krizi atlatsa dahi esaslı bir sistem değişikliği o coğrafyada kaçınılmaz. Bu durumda Türkiye’ye İran’da olduğu kadar Irak, Suriye ve Akdeniz bağlamı ile birlikte Lübnan coğrafyalarında tarihi fırsatlar sunuyor” biçiminde görüş belirtti.
1979 SÜRECİNE BENZİYOR
Irak dinamiğini en uygun bilen isimlerden ‘Eski Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi’ Memleketler arası Münasebetler Uzmanı Dr. Hicran Çıkarı ise, İran için mezhep ihracı ve akın periyodunun sona erdiğini, Şii yayılmacılık açısından Tahran merkezli savunma sürecinin başladığını belirtti. Batı ittifakının İran’a birinci bildirisi Irak’taki son olaylarda verdiğini kaydeden Dr. Yararı “Olaylar çok diğer bir boyut kazandı, mahallî bir ihtilal kimliği kazandı. İranlı yöneticiler önemli bir beka tasasına kapıldı ve geri adım attı. Şu anki görüntü 1979 öncesi duruma çok benziyor. Olayların bu boyutlara ulaşacağını mevcut idarede beklemiyordu. Güvenlik güçleri de yetersiz kalınca Suriye ve Irak’tan milis desteği yapmaya başladılar. Daha evvel Irak ve Suriye halkına çevrili olan namlular İran halkına çevrildi. Şiddet sarmalı direniş cephesini daha fazla güçlendirdi ve Batı’da artan dayanakla çok daha organize nitelik kazandı” dedi. Kazancı’ya nazaran bu olaylar genel halk rahatsızlığının dışa yansıması olmakla birlikte bilhassa Batı ittifakı Kürt figürünü baskın öge olarak ön plana çıkarıyor. Bu durum, İran Kürdistanı projesinin taban ögesi olarak da görülebilir. Karı, bahisle ilgili teorik alıştırmaların Washington’da 1.5 yıl evvel başladığını ve Biden idaresinin askerî seçenekler için düğmeye basabileceğini aktardı.
HER ÜLKE KENDİ AJANDASINI GÜNCELLİYOR
Orta Doğu Uzmanı Selim Han Yeniacun “İsrail’e bir yandan Suriye’de İran mevzilerini rahat vurmasına göz yuman Rusya, öbür yandan ABD ve Batı dünyasını gözeten bir istikrar siyaseti güdüyor. Fakat ABD’nin İran’a yönelik politik tavrının şekillenmesinde körfezi konsolide eden role de sahip durumdalar. Hatta daha evvelce ABD ile ortası bozulan AB-Tahran alakaları ve İran’ın elde ettiği dayanak bu süreçte yok. Bu bahiste İsrail’in değerli misyonu var. İran’ın bu güçlü periyodu atlatma konusunda tek umudu Türkiye üzere gözüküyor. Fakat başta PKK olmak üzere Suriye ve Irak’taki bize karşı tavrı göz önüne alındığında kaidelerin farklı geliştiğini görüyoruz. Türkiye, yeni oluşan konjonktürden yararlı çıkacak” dedi.